Programista, którzy stworzył określony kawałek kodu, jest jego autorem. A bycie autorem daje ochronę prawną i niesie ze sobą istotne uprawnienia. Jakie prawa autorskie ma programista?
Co to jest prawo autorskie osobiste? Autorskie prawo osobiste twórcy do programu komputerowego
Napisanie jakiegokolwiek programu, który spełnia cechy utworu, oznacza iż programista staje się jego autorem. Mowa zatem o autorskim prawie osobistym twórcy do programu komputerowego. Powstaje wówczas pewnego rodzaju więź programisty z programem, która nie jest ograniczona w czasie i nie można się jej zrzec lub zbyć. Więź ta nie jest wcale metafizyczna – to pojęcie prawne znane jako „autorskie prawa osobiste”. Prawa te to przede wszystkim:
- możliwość nazywania się wobec osób trzecich autorem programu;
- prawo oznaczania programu swoim nazwiskiem lub nickiem albo prawo do udostępniania go anonimowo (w zależności od własnego uznania);
- możność żądania od osób trzecich zachowania nienaruszalności treści i formy programu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowanie o tzw. pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzór nad sposobem korzystania z utworu przez inne osoby.
Ochrona autora poprzez prawa autorskie programisty
Prawo autorskie programisty chroni go już od momentu powstania samego zagrożenia dokonania naruszenia przez osoby trzecie praw autorskich osobistych (a nie dopiero od momentu samego naruszenia). Oznacza to przede wszystkim, że już wówczas programista może żądać zaniechania działania zagrażającego jego autorskim prawom osobistym.
Przykład. Janek jest autorem programu, który napisał, gdy pracował jeszcze dla firmy DiaboloSoft sp. z o.o. Firma sprzedaje ten program z powodzeniem, do czego ma prawo. Janek dowiedział się jednak od kolegi zatrudnionego w DiaboloSoft, że firma zamierza podawać jako autora programu Marka, który od czasu odejścia Janka z firmy rozwija ten produkt.
Janek ma prawo domagać się od DiaboloSoft zaniechania zmiany oznaczenia autora jeszcze zanim faktycznie do niego dojdzie i w tym celu powinien wysłać do swojego byłego pracodawcy wezwanie do porzucenia pomysłu naruszającego jego prawa autorskie osobiste.
Jeżeli już dojdzie do naruszenia, programista może domagać się usunięcia jego skutków (np. usunięcia egzemplarzy programu z błędnym oznaczeniem autora) jak również złożenia publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie (np. przepraszającego za błędne oznaczenie autora i wskazującego prawdziwego twórcę software’u).
Załóżmy, że naruszenie autorskiego prawa osobistego twórcy do programu komputerowego nastąpiło poprzez zniekształcenie jego nazwiska w specjalistycznym periodyku wydawanym tylko dla informatyków. Ponieważ przeprosiny muszą być adekwatne do dokonanego naruszenia, autor nie może domagać się zamieszczenia sprostowania np. w ogólnopolskim dzienniku czy w telewizji.
Jeżeli naruszenie praw autorskich programisty było zawinione, sąd może przyznać mu odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązać naruszającego aby ten uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez autora cel społeczny. Nie ma znaczenia czy naruszający prawa osobiste robił to z wyższych pobudek albo w sposób niezawiniony. Ewentualne ustalenie winy może mieć znaczenie jedynie w odniesieniu do wysokości zadośćuczynienia.
Przykład:Stowarzyszenie „e-wioska” jest organizacją działającą charytatywnie i zrzesza programistów-wolontariuszy, którzy tworzą oprogramowanie wspomagające działalność wiejskich placówek kulturalnych, ochotniczych straży pożarnych itp. W jednym z ich programów znalazł się kawałek kodu napisany przez Pana Macieja wprawdzie na licencji GNU/GPL ale bez podania go jako autora.
Pan Maciej może wystąpić przeciwko stowarzyszeniu bowiem dla oceny zaistnienia naruszenia jego prawa nie mają znaczenia szczytne cele przyświecające naruszającemu. Ma on bowiem autorskie prawo osobiste twórcy do programu komputerowego, który współtworzył.
Prawo autorskie programisty, a odpowiedzialność karna
Oprócz wskazanej wyżej odpowiedzialności cywilnoprawnej osobie:
- przywłaszczającej sobie autorstwo cudzego programu;
- wprowadzającej w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego programu;
- rozpowszechniającej bez podania nazwiska lub nicku programisty cudzy program w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania;
- publicznie zniekształcającej taki program (np. przez celowe uszkodzenie którejś z funkcji programu tak aby wyrobić w użytkowniku końcowym negatywną opinię na temat programu);
grozi także grzywna, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności do 3 lat.
Autorskie prawo osobiste twórcy do programu komputerowego po śmierci programisty
Prawa osobiste po śmierci autora programu mogą być wykonywane przez:
- małżonka a w razie jego braku kolejno: zstępnych (czyli dzieci, wnukowie itd.), rodziców, rodzeństwo, zstępnych rodzeństwa;
- stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości (czyli w praktyce stowarzyszenie programistów, np. OpenSource);
- organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, jeżeli taka organizacja zarządzała prawami autorskimi zmarłego programisty (przypadek raczej niewystępujący w IT).
Oczywiście programista może zdecydować w testamencie inaczej.
Niezbywalność ale…
Jak wskazaliśmy wyżej, prawa autorskie osobiste programisty nie są zbywalne i nie można się ich zrzec. Nie oznacza to jednak, że nabywca autorskich praw majątkowych do programu nie może otrzymać od programisty pewnych uprawnień odnoszących się do praw autorskich osobistych. Programista może bowiem zobowiązać się w umowie, że nie będzie wykonywał autorskich praw osobistych albo może też zezwolić na realizowanie określonych autorskich praw osobistych w imieniu twórcy.
Przykład: Firma Soft-Sprzedaż S.A. nabyła od młodego, zdolnego programisty nowatorską aplikację na urządzenia mobilne. Chciałaby jednak zagwarantować sobie możliwość rozpowszechniania tej aplikacji z pominięciem nazwiska jej autora.
Ponieważ autorstwa nie można się zrzec ani go zbyć, nasz programista będzie autorem programu na zawsze. Może jednak zastrzec w umowie, że zgadza się na to, aby Soft-Sprzedaż nie wskazywała go jako autora programu a on z tego tytułu nie będzie występował wobec tej firmy z żadnymi roszczeniami.
